Αντιδραστική συμπεριφορά\επιθετικότητα- Γράφει η Παιδοψυχίατρος Χριστίνα Παπασταύρου

Όλα τα παιδιά και οι έφηβοι παρουσιάζουν κάποια στιγμή αντιδραστική ή\και επιθετική συμπεριφορά, δεν δέχονται όρια και περιορισμούς. Μια έντονα εναντιωματική και επιθετική συμπεριφορά προκαλεί πολλά προβλήματα σε οικογενειακό, κοινωνικό, σχολικό και επαγγελματικό επίπεδο. Μια τέτοια συμπεριφορά χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και θεραπευτικής αντιμετώπισης όταν παρατηρείται για περισσότερους συνεχόμενους μήνες, όταν εμφανίζεται συχνά όχι μόνο απέναντι σε ένα άτομο αλλά όταν είναι γενικευμένη και όταν επηρεάζει περισσότερους του ενός τομείς της ζωής του παιδιού\εφήβου (οικογένεια, σχολείο, παρέες συνομηλίκων).

 

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, τα αδέρφια αλλά και τα παιδιά\οι έφηβοι στο οικείο περιβάλλον παραπονιούνται και υποφέρουν λόγο της συμπεριφοράς του παιδιού\εφήβου. Συχνά το ίδιο το παιδί\ο έφηβος, δίνει την εντύπωση ότι δεν υποφέρει και δεν θέλει να αλλάξει την συμπεριφορά του, τονίζοντας τα άμεσα οφέλη για τον ίδιο (π.χ. «περνάει το δικό μου»). Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις και τα ίδια τα παιδιά\οι έφηβοι υποφέρουν, η ψυχική τους υγεία αποκλίνει από το φυσιολογικό, αλλά τα παιδιά αδυνατούν χωρίς βοήθεια να αλλάξουν την συμπεριφορά τους.

[divider]

 

[divider]

 

Συνοδά προβλήματα:

• Υπερκινητικότητα: τα παιδιά\οι έφηβοι με επιθετική συμπεριφορά παρουσιάζουν συχνά και παρορμητική συμπεριφορά, είναι ανήσυχα, παρουσιάζουν προβλήματα στην συγκέντρωση και διάσπαση προσοχής. Περίπου τα μισά παιδιά με επιθετική συμπεριφορά παρουσιάζουν και υπερκινητικότητα. Συνήθως η υπερκινητικότητα παρουσιάζεται ήδη στο νηπιαγωγείο, αργότερα τα παιδιά εμφανίζουν εναντιωματική και επιθετική συμπεριφορά και στην εφηβεία επιθετική και παραβατική συμπεριφορά.
• Προβλήματα στο σχολείο: πολλά παιδιά με επιθετική συμπεριφορά παρουσιάζουν ήδη στο νηπιαγωγείο εναντιωματική συμπεριφορά αλλά και αναπτυξιακά προβλήματα (ομιλία, κινητικότητα). Στο σχολείο συνήθως δεν συγκεντρώνονται στο μάθημα και ενοχλούν μέσα στην τάξη με αποτέλεσμα να μην γίνονται αποδεκτά ούτε από τους δασκάλους, αλλά ούτε και από τους συμμαθητές τους. Έτσι αρχίζει ένας φαύλος κύκλος μαθησιακών και προβλημάτων συμπεριφοράς στο σχολείο. Συχνά τα παιδιά παρουσιάζουν καθυστέρηση της ανάπτυξής τους και μαθησιακές δυσκολίες, δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σχολείου και αντιδρούν στην πίεση με επιθετικότητα.
• Απόρριψη από τους συνομηλίκους: Τα παιδιά και οι έφηβοι με επιθετική συμπεριφορά συνήθως αναφέρουν ότι έχουν φίλους, αν ρωτήσουμε όμως τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς ή τους συμμαθητές τους, θα δούμε ότι είναι παιδιά που δέχονται λόγω της συμπεριφοράς τους την απόρριψη των άλλων. Συνήθως προσπαθούν να επιβληθούν στους συνομηλίκους τους, αυτό όμως οδηγεί στην απόρριψη από αυτούς.
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη: Με την πρώτη ματιά, τα παιδιά και οι έφηβοι με επιθετική συμπεριφορά μοιάζουν να είναι «δυνατά», η απόρριψη όμως οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και ιδιαίτερα στην εφηβική ηλικία σε κατάθλιψη. Οι έφηβοι δείχνουν απαθείς, δυσκολεύονται να νιώσουν χαρά και βλέπουν το μέλλον τους «μαύρο».
• Ενδοοικογενειακές διαμάχες: Η επιθετική συμπεριφορά οδηγεί σε καβγάδες με τους γονείς. Αυτό οδηγεί τα παιδιά στο να στραφούν σε άλλα παιδιά με επιθετική και εναντιωματική συμπεριφορά αναζητώντας την αναγνώριση. Οι καβγάδες με τους γονείς οδηγούν και σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι βιώνουν την απόρριψη από τους γονείς τους. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο.

Αιτιολογία:

Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο και οδηγούν σε επιθετική συμπεριφορά, αυτοί οι παράγοντες είναι τόσο περιβαλλοντικοί όσο και βιολογικοί. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν όμως τον μεγαλύτερο ρόλο.

• Υπερβολικά πολλές εντολές και απαγορεύσεις μπορείς να οδηγήσουν σε επιθετική συμπεριφορά, ειδικά όταν πρόκειται για περιορισμούς χωρίς αιτιολογία ή εντολές που αναιρούν η μία την άλλη. Σε αυτές τις περιπτώσεις ασκείται συνεχόμενα πίεση στο παιδί το οποίο δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στα συνεχώς μεταβαλλόμενα «θέλω» των γονέων του. Αυτό κάνει το παιδί στην πορεία μη συνεργάσιμο και επιθετικό και οδηγεί συχνά σε «παιχνίδια απειλών» μεταξύ παιδιών και γονέων.
• Πολύ λίγες ξεκάθαρες εντολές και απαγορεύσεις βοηθούν επίσης στην ανάπτυξη αλλά στην συντήρηση επιθετικής συμπεριφοράς. Σε αυτή την περίπτωση τα παιδιά δεν αποκτούν μια συμπεριφορά με κοινωνικό προσανατολισμό, η επιθετική συμπεριφορά χρησιμοποιείται για διεύρυνση των ορίων του θέτουν αλλά δεν τηρούν οι γονείς. Την ίδια συμπεριφορά εφαρμόζουν στην πορεία και για τα όρια που θέλουν να διευρύνουν εκτός οικογένειας.
• Αρνητικό feedback είναι κατά κανόνα το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς των παιδιών. Σε επίπεδο οικογένειας παρατηρείται ότι οι γονείς απορρίπτουν με την συμπεριφορά τους το παιδί, έχουν μη ρεαλιστικές απαιτήσεις και οι ίδιοι οι γονείς αντιδρούν έντονα, συχνά με εκρήξεις θυμού σε περιπτώσεις που απαιτούν απλά συνέπεια από την μεριά τους.
• Υπέρμετρη προσφορά αγαθών σε συνδυασμό με έλλειψη συνέπειας από την μεριά των γονέων οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν την αξία πραγμάτων και ανθρώπων, συχνά χαλάνε ή πετάνε πράγματα που τους προσφέρονται (παιχνίδια, φαγητό). Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονέων σε αυτήν την περίπτωση κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα. Όταν οι γονείς δεν είναι συνεπείς, δεν ζητούν από το παιδί π.χ. να αποκαταστήσει με κάποιον τρόπο την ζημιά που προκάλεσε δημιουργούν στα παιδιά την τάση αποφυγής κάθε προσπάθειας για να καταφέρουν κάτι. Τα παιδιά δεν μπορούν να μάθουν να ανταπεξέρχονται σε απαιτήσεις και στη πορεία κάθε «αναποδιά» οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά και όχι σε προσπάθεια επίλυσης.
• «Αίσθημα εξουσίας» είναι αυτό που συντηρεί την επιθετική συμπεριφορά. Τα παιδιά και οι έφηβοι βλέπουν ότι όταν οι άλλοι φοβούνται «περνάει το δικό τους» και διατηρούν για τον λόγο αυτό την επιθετική συμπεριφορά τους.
• «Κατάσταση συναγερμού» επικρατεί στα παιδιά και στους έφηβους σε κάθε τους κοινωνική επαφή. Συχνά αντιλαμβάνονται μια μη επιθετική συμπεριφορά ως επιθετική και η δική τους επιθετική συμπεριφορά είναι τρόπος άμυνας
• Παρορμητική συμπεριφορά και έλλειψη εμπάθειας είναι τα δύο κύρια χαρακτηριστικά των παιδιών και των εφήβων με επιθετική συμπεριφορά. Η ικανότητα ελέγχου των συναισθημάτων τους είναι μειωμένη, δεν μπορούν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους. Οι πολύ γρήγορες αντιδράσεις δεν επιτρέπουν στα παιδιά αυτά να «μεταφερθούν στην θέση του άλλου».

Υποτίμηση και απειλές δυσκολεύουν την επικοινωνία και δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο. «Μαμά να σου δείξω τι έφτιαξα», «όχι τώρα παιδί μου, έχω δουλειές», «ποτέ δεν έχεις χρόνο, δε θα σου ξαναδείξω ποτέ τίποτα!», «μην κάνεις σαν μωρό!», το παιδί πετάει αυτό που έφτιαξε στο πάτωμα, «μάζεψέ το αμέσως», «μάζεψέ το μόνη σου», «δεν κάνει να βγεις έξω να παίξεις σήμερα», «τότε θα φύγω από το σπίτι»….

Λάθος και σωστή Προσοχή

• Θετική προσοχή: με μια ματιά, με ένα κούνημα του κεφαλιού, ένα χαμόγελο, ένα χάδι, μια αγκαλιά, ερωτήσεις, έπαινο, αμοιβές κ.τ.λ. δείχνουμε στο παιδί ότι ή συμπεριφορά του είναι επιθυμητή! Λαμβάνοντας αυτή την αντίδραση από τους γονείς το παιδί θα προσπαθήσει να επαναλάβει την συμπεριφορά.
• Αρνητική προσοχή: αυστηρή ματιά, απειλές, τιμωρίες, γκρίνια, μάλωμα, κήρυγμα, συγκρίσεις, φωνές κ.τ.λ. δείχνουμε στο παιδί ότι ή συμπεριφορά του δεν είναι επιθυμητή αλλά ταυτόχρονα του δίνουμε όλη μας την προσοχή και έτσι λόγο να την επαναλάβει!!!
• Απουσία προσοχής: με αποφυγή βλεμματικής επαφής, με το κοίταγμα αλλού, με το να φύγουμε από το δωμάτιο, με το να μην δώσουμε απάντηση, να μην «κόψουμε γκριμάτσα», να μην πούμε τίποτα κ.τ.λ. στερούμε από το παιδί την προσοχή μας την οποία θέλει να κερδίσει με την συγκεκριμένη συμπεριφορά και έτσι συντελούμε στο να μειωθεί η συγκεκριμένη συμπεριφορά που δεν έφερε για το παιδί το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Προσοχή: δεν κάνει να μπερδέψουμε την απουσία προσοχής μιας συμπεριφοράς με την ανοχή επιθετικής συμπεριφοράς. Στην πρώτη περίπτωση η συμπεριφορά μειώνεται, στην δεύτερη περίπτωση η επιθετική συμπεριφορά, που είναι αποτέλεσμα έλλειψης ορίων και συνέπειας, αυξάνεται!!!

5 βασικές αρχές συμπεριφοράς για γονείς επιθετικών παιδιών/εφήβων:

1. Δώστε το καλό παράδειγμα!

Προσπαθήστε να αποφύγετε τις προκλήσεις (π.χ. «σαν μωρό φέρεσαι!!») και τις τιμωρίες. Μην μιλάτε υποτιμητικά και άσχημα στο παιδί σας, μην γκρινιάζετε για όλα τα πάντα. Μην ξεχνάτε να το επαινείτε όταν κάνει κάτι καλό.

2. Βοηθήστε το παιδί σας να βρει λύσεις σε συγκρούσεις!

Παιδιά και έφηβοι με επιθετική συμπεριφορά νιώθουν συχνά ότι απειλούνται σε καταστάσεις που δεν υφίσταται απειλή και χρησιμοποιούν την επιθετική συμπεριφορά ως άμυνα χωρίς να προσπαθήσουν να βρουν λύσεις. Όταν το παιδί σας μαλώνει με άλλα παιδιά βρείτε μια ήσυχη στιγμή, μιλήστε με το παιδί σας, συζητήστε τι έγινε, σε τι μπορεί να φταίει το ίδιο το παιδί και κυρίως τι λύσεις, με τα υπέρ και τα κατά τους, υπάρχουν.

 

3. Βοηθήστε το παιδί σας να μένει ήρεμο και ψύχραιμο σε συγκρούσεις!

Βοηθήστε το παιδί σας να κρατάει την ψυχραιμία του και βρείτε μαζί τρόπους αντιμετώπισης της έντασης που δημιουργείται (π.χ. απομακρύνομαι, ηρεμώ και αντιδρώ σε δεύτερο χρόνο). Κάντε και εσείς στο σπίτι το ίδιο.

4. Προσέξτε τις συναναστροφές του παιδιού σας!

Συχνά τα παιδιά και ιδιαίτερα οι έφηβοι αναζητώντας την αναγνώριση συναναστρέφονται με παιδιά και εφήβους που παρουσιάζουν επίσης επιθετική συμπεριφορά. Τέτοιες παρέες συντηρούν και εντείνουν την επιθετική συμπεριφορά. Δώστε στο παιδί σας εναλλακτικές, π.χ. αθλήματα, συλλόγους.

5. Σε περιπτώσεις παραβατικής συμπεριφοράς μην προσπαθήσετε να προστατέψετε το παιδί σας από τις συνέπειες!

Όταν το παιδί σας παραβιάζει κανόνες και νόμους θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπο με τις συνέπειες. Μην προσπαθήσετε να επέμβετε. Πρέπει να μάθει ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες όσο το δυνατόν νωρίτερα, μην επιτρέψετε να γνωρίσει το παιδί σας συνέπειες σε μια αίθουσα δικαστηρίου.

5 συμβουλές για παιδιά και εφήβους που δεν μπορούν να ελέγξουν τον θυμό τους:

1. Ξεκαθάρισε ποιο είναι το πρόβλημα:

Μην μένεις σε γενικότητες (π.χ. «ο δάσκαλος δεν με χωνεύει», «οι άλλοι όλοι είναι χαζοί») αλλά προσπάθησε να περιγράψεις και έτσι να καταλάβεις ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημά σου (π.χ. «όταν με κρίνουν θυμώνω», «οι άλλοι δε με αφήνουν να παίξω μαζί τους, μετά εγώ τους χτυπάω»).

2. Ξεκαθάρισε τους στόχους σου και φτιάξε ένα σχέδιο για να τους πετύχεις:

Αν θέλεις να αλλάξεις την συμπεριφορά σου, αυτό θα γίνει με «ένα βήμα τη φορά»! Να χαίρεσαι κάθε φορά που καταφέρνεις ένα βήμα, χωρίς να ξεχνάς τον στόχο σου. Αντάμειψε τον εαυτό σου, κάνε κάτι που σου αρέσει με την οικογένειά σου ή τους φίλους σου. Να θυμάσαι:

– να βοηθάς αυτούς που είναι πιο αδύναμοι από σένα και να μην τους κοροϊδεύεις

– να είσαι δίκαιος ακόμα και όταν μαλώνεις με κάποιον

– άσε καμιά φορά και τους άλλους να έχουν δίκιο, «κάνε πίσω»

 

 

3. Λύσε τα προβλήματα νωρίς πριν προλάβουν να μεγαλώσουν:

Μερικές φορές νομίζεις ότι όλοι θέλουν το κακό σου και είναι άδικοι. Οι δάσκαλοι δεν πιστεύουν σε σένα, οι γονείς σου πιστεύουν ότι είσαι τεμπέλης, οι φίλοι σου στην πραγματικότητα δεν σε συμπαθούν, κάνουν μόνο παρέα μαζί σου επειδή σε φοβούνται. Για αυτό αισθάνεσαι ότι πρέπει να προσέχεις, να αμύνεσαι και να παίρνεις εκδίκηση.

Σκέψου ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι όπως φαίνονται. Μπορεί οι άλλοι να μην θέλουν πραγματικά το κακό σου. Για ξανασκέψου:

• Μήπως δεν δίνει στους άλλους την ευκαιρία να γίνουν φίλοι σου γιατί νομίζεις ότι θέλουν το κακό σου ενώ δεν είναι έτσι;
• Μήπως μερικές φορές θυμώνεις με τους άλλους, χωρίς στην πραγματικότητα να έχουν κάνει κάτι κακό;

 

4. Ψάξε για καινούργιες λύσεις!

Σίγουρα δεν μπορείς να αποφύγεις όλους τους καβγάδες, αλλά μήπως μπορείς να μάθεις να τσακώνεσαι «όμορφα». Όταν θυμώνεις, θέλεις να εκραγείς, ο καβγάς όμως σε αυτή την περίπτωση θα γίνει ακόμα μεγαλύτερος. Προσπάθησε να μείνεις ήρεμος, κράτα την ψυχραιμία σου. Μέτρα μέχρι το 10 πριν αντιδράσεις, ρώτα γιατί ο άλλος έχει θυμώσει μαζί σου, ίσως έτσι λύσεις τον καβγά πριν αρχίσει.

5. Κάνε εξάσκηση τις καινούργιες λύσεις:

Ίσως ο καινούργιος τρόπος που αντιδράς, το να είσαι δηλαδή ήρεμος, δίκαιος και ευγενικός να ενοχλήσει τους φίλους σου. Μην το βάζεις κάτω! Θα δεις ότι σύντομα θα αποκτήσεις πιο πολλούς φίλους και ίσως εσύ να δείξεις στους φίλους σου ότι έτσι είναι καλύτερα.

Πότε χρειάζεται η βοήθεια ενός ειδικού;

1. Όταν τα προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιού σας είναι τόσο έντονα που επηρεάζουν σημαντικά την συμβίωση με το παιδί στο σπίτι και στο σχολείο.
2. Τα προβλήματα του παιδιού σας υπάρχουν ήδη πολύ καιρό και δεν υποχωρούν.
3. Τα προβλήματα του παιδιού σας εμφανίζονται σε περισσότερους του ενός τομείς της ζωής του (στο σπίτι, στο σχολείο, στον ελεύθερο χρόνο, όταν είναι με τους φίλους του).
4. Όταν στην οικογένεια υπάρχουν και άλλα προβλήματα (καβγάδες μεταξύ των γονέων, ψυχική νόσος ενός μέλους της οικογένειας).