“Ψυχικό τραύμα, οξεία και μετατραυματική διαταραχή στρες” – Από την παιδοψυχίατρο Χριστίνα Παπασταύρου

Ψυχικό τραύμα δημιουργείται από την έκθεση σε εξαιρετικά στρεσσογόνα γεγονότα. Όταν η έκθεση σε αυτά οδηγεί σε αναβίωση στα όνειρα ή\και σε νοερές αναδρομές, σε αποφυγή ερεθισμάτων συνδεόμενων με το τραύμα και υπερδιέγερση τότε συχνά προκαλεί κλινικά σημαντική ενόχληση ή έκπτωση των κοινωνικών, επαγγελματικών ή άλλων περιοχών της λειτουργικότητας. Όταν τα συμπτώματα εμφανίζονται για διάστημα μικρότερο του ενός μηνός, μιλάμε για οξεία διαταραχή στρες. Όταν τα συπτώματα διαρκούν λιγότερο από 3 μήνες, μιλάμε για οξεία και όταν διαρκούν πάνω από 3 μήνες για χρόνια μετατραυματική διαταραχή. Σε κάποιες περιπτώσεις συναντούμε και μετατραυματικές διαταραχές με καθυστερημένη έναρξη, σε αυτή την περίπτωση τα συμπτώματα εμφανίζονται τουλάχιστον 6 μήνες μετά την παρουσία του στρεσσογόνου παράγοντα.

[divider]

Οι μετατραυματικές διαταραχές στην παιδική ηλικία παρουσιάζουν κάποιες ιδιαιτερότητες:

• Οι ενήλικες και οι έφηβοι εμφανίζουν μετατραυματικές διαταραχές στρες μετά από έκθεση σε τραυματικό γεγονός που συνοδεύτηκε από έντονο φόβο, αίσθημα αβοήθητου, τρόμο. Στα παιδιά συχνά συναντούμε αποδιοργάνωση ή διεγερτική συμπεριφορά.
• Οι ενήλικες και οι έφηβοι επαναβιώνουν το τραυματικό γεγονός με την μορφή εικόνων, σκέψεων ή αντιλήψεων. Στα παιδιά παρατηρούμε συχνά επαναληπτικά παιχνίδια ή ζωγραφιές, στα οποία εκφράζουν θέματα ή πλευρές του τραύματος.
• Οι ενήλικες και οι έφηβοι παρουσιάζουν επανειλημμένα ενοχλητικά όνειρα του γεγονότος. Στα παιδιά παρατηρούμε όνειρα που προκαλούν φόβο χωρίς όμως αναγνωρίσιμο περιεχόμενο.
• Οι ενήλικες και οι έφηβοι ενεργούν ή αισθάνονται σαν να επαναβιώνουν το τραυματικό γεγονός «flashback», στα παιδιά συναντούμε αναπαραστάσεις ειδικές του τραύματος.

 

[divider]

[divider]

Επιπτώσεις ψυχικού τραύματος της παιδικής ηλικίας

 

Εδώ υπάρχει η σημαντικότερη διαφορά ως προς τους ενήλικες. Ένας ενήλικας που βιώνει ένα τραυματικό γεγονός, έχει ήδη διαμορφωμένη προσωπικότητα καθώς και εικόνα για τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του στην οποία θα πρέπει να ενσωματώσει το τραύμα. Η προσωπικότητα όμως ενός παιδιού δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί, τα παιδιά δεν έχουν ακόμα σχηματίσει μια ξεκάθαρη εικόνα για τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος τα τραυματικά γεγονότα να γίνουν κομμάτι της εικόνας του κόσμου «ο κόσμος μας είναι επικίνδυνος», « δεν μπορώ να εμπιστευτώ κανέναν άνθρωπο». Όσο πιο μικρή η ηλικία ενός παιδιού, τόσο λιγότερες ικανότητες και δεξιότητες πρόλαβε να αναπτύξει και να συλλέξει, όσο μεγαλύτερη η ηλικία ενός παιδιού τόσο περισσότερους μηχανισμούς άμυνας έχει στην διάθεσή του. Επειδή τα παιδιά βρίσκονται σε διαδικασία ανάπτυξης τόσο συναισθηματικής όσο και νοητικής και κοινωνικής, μια μετατραυματική διαταραχή μπορεί να επηρεάσει και να επιβραδύνει την ανάπτυξη σε όλους αυτούς τους τομείς.

 

Όμως και τα τραύματα της παιδικής ηλικίας γιατρεύονται. Τα παιδιά πρέπει να κάνουν επαναλαμβανόμενες νέες εμπειρίες και να βιώσουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια ώστε να μπορέσουν να ενσωματώσουν αυτές τις νέες εμπειρίες στην εικόνα του εαυτού τους και του κόσμου γύρω τους.

 

Απευθυνθείτε σε έναν ειδικό, εάν το παιδί σας βίωσε κάποιο τραυματικό γεγονός. Ένας ειδικός σίγουρα θα σας συμβουλέψει πώς μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας. Ανάλογα με την ένταση των συμπτωμάτων και την παρουσία ή απουσία έκπτωσης των λειτουργιών του παιδιού σας στην καθημερινότητά του θα αποφασίσετε μαζί αν και ποια μορφή θεραπείας ενδείκνυται. Για μετατραυματικές διαταραχές υπάρχουν ειδικές μορφές ψυχοθεραπείας (π.χ. EMDR). Η χρήση φαρμάκων μόνο σε λίγες περιπτώσεις κρίνεται σκόπιμη (διαταραχές ύπνου, συμπτώματα κατάθλιψης, υπερδιέγερση), σε αυτή την περίπτωση θα σας συμβουλεύσει σχετικά ένας ειδικός.

 

Μερικές βασικές συμβουλές για γονείς παιδιών που βίωσαν ένα τραυματικό γεγονός:

 

Πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν τα παιδιά τους μετά από ένα τραυματικό γεγονός;

Η γονική προσοχή και φροντίδα είναι πολύ σημαντική

• Δείξτε στο παιδί σας ότι είστε διατεθειμένοι να μιλήσετε μαζί του για αυτό που του συνέβη.

Σημαντικές ερωτήσεις:

Τι συνέβη;

Ποιες είναι οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι προβληματισμοί του παιδιού σχετικά με το συμβάν.

• Ελάτε αντιμέτωποι και με τα δικά σας συναισθήματα. Το τραυματικό συμβάν τι συναισθήματα γέννησε σε εσάς; Π.χ. Ντροπή, τύψεις, αίσθημα ότι δεν εκπληρώσατε τον ρόλο του γονέα-προστάτη. Ζητήστε και οι ίδιοι βοήθεια για να αντιμετωπίσετε τέτοια συναισθήματα.
• Μην προσπαθείτε να κρύψετε τη θλίψη και το θυμό σας. Οι γύρω σας θα σας μιμηθούν και θα κάνουν πιθανότατα το ίδιο όταν θα έρχονται σε επαφή μαζί σας.
• Σίγουρα θα λάβετε υπόψιν σας το συμβάν και τις επιπτώσεις του στο παιδί στην καθημερινότητά σας. Προσέξτε όμως ότι η τραυματική εμπειρία του παιδιού σας, δεν επιτρέπεται να έχει ως αποτέλεσμα το να αφήσετε το παιδί σας χωρίς όρια, ανεξέλεγκτο και να του συγχωρείτε τα πάντα. Έτσι θα στερήσετε από το παιδί σας τη δυνατότητα να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες και να μάθει να κρίνει σωστά τα αποτελέσματα των πράξεών του.
• Η επεξεργασία ενός τραυματικού συμβάντος χρειάζεται χρόνο, μερικά παιδιά χρειάζονται λιγότερο και άλλα περισσότερο χρόνο.

 

Συγκεκριμένα, τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

• Μην πιέζετε το παιδί σας με ερωτήσεις και μην απαιτείτε να πάρετε απαντήσεις.
• Ακούστε με προσοχή και ηρεμία το παιδί σας, χωρίς να το διορθώνετε συνέχεια.
• Εξηγείστε στο παιδί σας ότι τα συναισθήματα και οι σκέψεις του σχετικά με το τραυματικό συμβάν είναι σωστά και δικαίως υπάρχουν.
• Προσπαθήστε να περιορίσετε τις φήμες στο κοινωνικό σας περιβάλλον.
• Διατηρείστε τις καθημερινές σας συνήθειες και αυτές του παιδιού σας.
• Στείλτε το παιδί σας όσο το δυνατόν νωρίτερα πάλι στον παιδικό ή στο σχολείο.
• Περιορίστε την πρόσβαση του παιδιού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
• Περάστε πολύ χρόνο με το παιδί σας. Επιτρέψτε του για λίγο καιρό να «κρέμεται από την φούστα σας». Δείξτε του πολύ τρυφερότητα. Επιτρέψτε του για λίγο καιρό να κοιμηθεί πάλι μαζί σας.
• Σε διαταραχές ύπνου, βρείτε μαζί με το παιδί «τελετουργικό» για τον ύπνο.
• Σε παιδιά μικρής ηλικίας είναι σημαντικό να παίξετε μαζί τους. Επιτρέψτε π.χ. να πάθει και το αγαπημένο τους λούτρινο ένα ατύχημα, ή κινητοποιείστε το παιδί σας να ζωγραφίσει αυτό που του συνέβη.
• Μιλήστε με τα μεγαλύτερα παιδιά για αυτό που συνέβη, για τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Απαντήστε στις ερωτήσεις του παιδιού σας. Δείξτε και πείτε του ότι καταλαβαίνετε τους φόβους, τους προβληματισμούς του και το γεγονός ότι έχει πέσει η απόδοσή του στο σχολείο.
• Μην αλλάζετε την καθημερινότητα της οικογένειάς σας. Διατηρείστε τις ώρες των γευμάτων και του ύπνου. Αυτό θα δώσει στο παιδί σας αίσθημα ασφάλειας.
• Να είστε αισιόδοξοι, αλλά μην υπόσχεστε πράγματα τα οποία και οι ίδιοι δεν πιστεύετε.
• Δείξτε κατανόηση αν το παιδί σας παρουσιάσει συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε μικρότερες ηλικίες (π.χ. ενούρηση, φόβο αποχωρισμού), μην το κοροϊδέψετε, μην το μαλώσετε, μην το τιμωρήσετε.